Minister van Samewerkende Regering en Tradisionele Sake, Velenkosini Hlabisa, het op 23 Junie by ’n hoëvlakdialoog in Midrand die hersiening van die 1998 Witskrif oor Plaaslike Regering bespreek. Die openbare kommentaarperiode sluit môre, 30 Junie 2025, en die hersiening word bemark as ’n poging om plaaslike regering te moderniseer. Maar vir belastingbetalers en besighede in Suid-Afrika roep hierdie plan meer vrae as antwoorde op, met vrese dat hulle weer die rekening sal moet betaal vir munisipaliteite se wanbestuur en groeiende subsidies vir werkloses en oorbevolkte gebiede.
Die Witskrif, wat in 1998 die grondslag gelê het ná Apartheid vir plaaslike regering, word nou ná 27-jaar hersien om kwessies soos finansiële nood, korrupsie en swak dienslewering aan te spreek. Minister Hlabisa het beklemtoon dat baie munisipaliteite finansieel onvolhoubaar is weens ’n gebrek aan inkomstebasis. “Sommige munisipaliteite is bankrot en kan nie eens salarisse betaal nie,” het hy gesê. Maar vir belastingbetalers en besighede, wat reeds swaar dra onder hoë tariewe en munisipale heffings, klink dit soos nog ‘n rondte van verhogings om mislukkings te subsidieer.
Belastingbetalers se Las Groei
Plaaslike regering-kenner en ’n voormalige wykslid in Johannesburg, Sabelo Chalufu, het korrupsie en die politisering van munisipaliteite as kernprobleme uitgewys. Hy sê dis waar politici hul mag misbruik en administrateurs se werk oorneem. Hoewel die hersiening beloof om hierdie kwessies aan te pak, is daar min duidelikheid oor hoe dit gefinansier sal word. Besighede en belastingbetalers vrees dat nuwe inkomstemodelle, soos verhoogde eiendomsbelasting of diensheffings, op hul skouers sal val. “Dit voel asof die werkende klas en besighede altyd moet opdok vir munisipaliteite wat nie hul sake in orde kry nie,” sê ’n besigheidseienaar van Pretoria, wat anoniem wil bly. “Ons betaal alreeds vir swakdienslewering, en nou gaan ons nog meer moet betaal?”
Die hersiening word aangeprys as ’n manier om dienslewering te verbeter, veral in onderbediende gebiede. Maar vir baie belastingbetalers lyk dit soos ’n plan om meer subsidies te kanaliseer na gemeenskappe wat nie bydra tot die munisipale inkomstebasis nie. Oorbevolkte informele nedersettings en gebiede met hoë werkloosheid vereis groot beleggings in water, elektrisiteit en sanitasie, maar die vraag bly: wie gaan hiervoor betaal? “Dit is onregverdig dat diegene wat reeds belasting betaal, nou nog meer moet opoffer vir gebiede waar daar min ekonomiese aktiwiteit is,” het die besigheidseienaar bygevoeg.
Modernisering of Meer Koste?
Die hersiening belowe om munisipaliteite te moderniseer deur tegnologie en beter finansiële bestuur in te voer. Maar sonder duidelike waarborge dat korrupsie uitgeroei sal word, bly besighede skepties.
Die fokus op gemeenskapsbetrokkenheid, soos die oproep vir openbare kommentaar, word ook bevraagteken. Intussen bly die vrees dat die hersiening sal lei tot hoër kostes vir dié wat reeds die munisipale stelsel dra.
Wie Wen en Wie Verloor?
Terwyl die hersiening moontlik dienslewering in armer gebiede kan verbeter, is dit duidelik dat belastingbetalers en besighede die finansiële risiko loop. Munisipaliteite wat nie inkomste kan insamel uit werkloses of van informele gemeenskappe nie, sal waarskynlik staatmaak op diegene wat reeds betaal, die middelklas en besighede. Hierdie groepe voel reeds gefrustreerd deur swak dienslewering, soos kragonderbrekings en watertekorte, ondanks hul bydraes.
Die hersiening van die 1998 Witskrif mag dalk moderne idees na vore bring, maar sonder ’n duidelike plan om korrupsie te bekamp en inkomstebillikheid te verseker, lyk dit vir belastingbetalers en besighede na nog ’n las op hul reeds gespanne begrotings. Die vraag bly: hoekom moet diegene wat reeds bydra, altyd die prys betaal vir ander se tekortkominge?
Kommentaar moet voor 30 Junie 2025 by die Departement van Samewerkende Regering en Tradisionele Sake ingedien word.
Tags: Velenkosini Hlabisa